عوامل ایجاد حساسیت پوستی؛ نشانه‌ها و راه‌‌های درمان خانگی

بیشتر ما حساسیت‌های پوستی را با علائمی مانند قرمزی، التهاب و خارش می‌شناسیم. این علائم گاهی ممکن است دردناک باشند و تا روزها روی پوست صورت و بدن‌مان باقی بمانند.

واکنش‌های آلرژیک پوست، دلایل مختلفی دارند. گاهی بر اثر قرار گرفتن در معرض گیاهان، انواع خوراکی‌های حساسیت‌زا یا مصرف نوعی دارو ایجاد شده و گاهی هم تغییرات آب و هوا سبب بروزشان می‌شود. در این مقاله به تفصیل درباره انواع حساسیت‌های پوستی به خصوص درماتیت، می‌خوانید.

تلاش کردیم راه‌کارهای مؤثری برای پیشگیری و درمان اگزما، کهیر و درماتیت، به شما که احتمالا خود یا یکی از اعضای خانواده‌تان درگیر آن شده است، ارائه کنیم.

شایع‌ترین نوع حساسیت‌های پوستی

اگزما و کهیر دو نوع از متداول‌ترین حساسیت‌های پوستی هستند.

معمولا بین 10 تا 20 درصد از کودکان و یک تا سه درصد بزرگسالان، به اگزما مبتلا می‌شوند. از اصلی‌ترین نشانه‌های آن می‌توان به خشکی پوست، قرمزی، خارش و التهاب اشاره کرد. اگر این التهابات عفونی شوند برجستگی‌های بزرگ‌تری را روی پوست ایجاد می‌کنند که مایع شفاف سفید یا زرد رنگی از آن ترشح می‌شود. اغلب افرادی که به اگزما مبتلا می‌شوند سابقه خانوادگی ابتلا به این بیماری را دارند.

اما کهیر…

کهیر جوش‌ها یا برجستگی‌های غیر چرکی و قرمز رنگی است که پس از تماس با منبع آلرژی‌زا، روی پوست ظاهر می‌شود. کهیرها اگر بیش از شش هفته رو پوست بمانند، مزمن یا حاد نامیده می‌شوند. دلیل ایجاد کهیر حاد معمولا تماس پوست با منبع عفونت است.

درباره حساسیتی به نام «درماتیت»

درماتیت به التهاب پوستی گفته می‌شود که بر اثر تماس بدن با مواد آلرژی‌زا، استرس یا حساسیت‌های فصلی ایجاد می‌شود. همچنین برخی از افراد نیز پس از تماس پوست‌شان با مواد محرک مثل زیورآلات، عطر و مواد شوینده دچار درماتیت می‌شوند.

اگر درماتیت بر اثر تماس با جسم حساسیت‌زا ایجاد شود به آن درماتیت تماسی-تحریکی گفته و اگر دلیل آن واکنش بدن به مواد حساسیت‌زا باشد، درماتیت تماسی-آلرژن خوانده می‌شود.

این نوع حساسیت در اغلب موارد با التهابات پوستی، خارش، خشکی و برجستگی همراه است. گاهی نیز منجر به پوسته پوسته شدن، تاول و اگزمای شدید می‌شود.

آیا حساسیت‌های پوستی مسری هستند؟

یکی از پرتکرارترین سؤالاتی که ذهن افراد مختلف را می‌تواند به خود مشغول کند این است که آیا انواع حساسیت‌ها از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود؟ پاسخ «خیر» است. تنها التهابات پوستی مسری هستند که توسط قارچ‌ها، باکتری‌ها و ویروس‌ها ایجاد می‌شوند.

تشخیص انواع حساسیت‌های پوستی

آلرژی‌های پوستی با آنکه علائمی شبیه به یکدیگر دارند، اما با کمی دقت می‌توان آن‌ها را از یکدیگر تشخیص داد. در این زمینه به کمک‌تان آمده‌ایم:

نشانه‌های اگزما (درماتیت آتوپیک):

این حساسیت پوستی معمولا ارثی است و از دوران نوزادی روی پوست نمایان می‌شود. به گونه‌ای که شما لکه‌های خشک و قرمز رنگی که به شدت می‌خارند، روی پوست فرد مبتلا مشاهده می‌کنید. این نوع حساسیت در اغلب موارد روی پوست آرنج، زانو و گردن شکل می‌گیرد.

در این نوع اگزما ممکن است التهابات با تاول و پوسته پوسته شدن شدید همراه باشند.

نشانه‌های کهیر:

• برآمدگی‌های مایل به قرمز
• با فشار وارد کردن به مرکز برآمدگی‌ها، به رنگ سفید در می‌آیند
• ایجاد خارش در برآمدگی‌ها

نشانه‌های درماتیت:

• پس از تماس و اصطکاک محرک خارجی با پوست ایجاد می‌شود
• برجستگی‌های قرمز همراه با خارش

انواع دیگر درماتیت (به جز اگزما)

نشانه‌های درماتیت تنها دو مورد گفته شده نیست. این شاخه از حساسیت‌ها کمی پیچیده‌تر و مفصل‌تر به نظر می‌رسد. برای اینکه با آن کاملا آشنا شوید، با جزئیات بیشتری برای‌تان توضیح می‌دهیم:

درماتیت تماسی: همانطور که از نامش پیداست این حساسیت بر اثر تماس با جسم حساسیت‌زا روی پوست ایجاد می‌شود. از نشانه‌های آن التهابات قرمز رنگِ همراه با سوزش و خارش است.

درماتیت دیس هایدروتیک: در این نوع درماتیت، ضعف سیستم ایمنی بدن منجر به بروز تاول‌های کوچک و ملتهبی روی پوست می‌شود.

درماتیت سبورئیک: در این نوع از حساسیت شما پوسته پوسته شدن شدید پوست همراه با قرمزی و خارش را تجربه خواهید کرد.

درماتیت فولیکولار: این نوع حساسیت معمولا در فولیکول‌های مو، به صورت ضخیم و برجسته ایجاد می‌شود.

درماتیت نومولار: به پوسته‌ پوسته‌های دایره‌ای شکل ایجاد شده روی پوست که اغلب می‌خارند، درماتیت نومولار می‌گویند.

درماتیت استاز: علت بروز این بیماری، ضعف در گردش خون و باقی ماندن خون در رگ‌هاست.

درماتیت تماسی-تحریکی: تماس مکرر با آب، مواد شوینده و مواد شیمیایی موجب بروز این بیماری می‌شود. درماتیت تماسی-تحریکی با خارش و التهاب پوست همراه است.

حساسیت پوستی بر اثر استرس

در میان حساسیت‎ها یا درماتیت‌های ذکر شده، درماتیتی وجود دارد که بر اثر فشار عصبی و استرس ایجاد می‌شود. به گونه‌ای که پوست بدون برخورد با محرک آلرژی‌زا، به دلیل فشارهای روحی و روانی ملتهب می‌شود و شروع به خارش می‌کند. برای درمان این موضوع می‌بایست، عامل استرس‌زا را از خود دور کرد.

حساسیت پوستی بر اثر افسردگی

گاهی اوقات عوامل استرس‌زا به قدری تشدید می‌شوند که می‌توانند منبع اصلی ابتلای افراد به انواع بیماری‌های روانشناختی از جمله استرس باشند. در این شرایط پوست بعضی از افراد واکنش‌های آلرژیک بیشتری را بروز می‌دهد. ایجاد جوش، روزاسه، پسوریازیس، خارش مزمن، کهیر و اگزما که گاهی با درد نیز همراه است، از جمله این واکنش‌هاست.

حساسیت پوستی فصلی

پیشتر به حساسیت‌های فصلی و مشکلاتی که می‌تواند برای افراد ایجاد کند، اشاره کوتاهی کردیم. اما افرادی که با تغییر فصل دچار واکنش‌های آلرژیک می‌شوند، نیازمند توضیح بیشتری هستند. آن‌هایی که حساسیت‌های فصلی را تجربه می‌کنند، اغلب خارش و خشکی پوست را در یک دوره پشت سر می‌گذارند. تعدادی از این افراد زمانی که در معرض هوا یا فضای خارج از خانه، در فصل حساسیت‌زای مخصوص به خودشان قرار می‌گیرند، التهابات پوستی نیز روی بدن‌شان شکل می‌گیرند.

عوامل تشدید کننده حساسیت‌ها کدامند؟

عواملی وجود دارد که در بروز انواع حساسیت‌های مختلف بی تأثیر نیستند. این عوامل باعث می‌شود شما در یک دوره یا زمان مشخصی از زندگی خود با واکنش‌های آلرژیک روبه‌رو شوید.

• سن: حساسیت می تواند در هر سنی رخ دهد اما درماتیت آتوپیک یا اگزما در نوزادان شایع‌تر است.
• زمینه وراثتی آلرژی یا آسم: افرادی که سابقه خانوادگی اگزما، آلرژی یا آسم دارند، بیشتر در معرض ابتلا به درماتیت آتوپیک قرار دارند.
• وجود مواد حساسیت‌زا: افرادی که در محل کار یا زندگی روزانه با فلزات خاص، حلال‌ها یا مواد تمیزکننده تماس دارند، با درماتیت تماسی مواجه می‌شوند.
• بیماری‌های زمینه‌ای: افراد مبتلا به ایدز، نارسایی قلب و پارکینسون، مستعد ابتلا به درماتیت سبورئیک هستند.

روش تشخیص حساسیت چیست؟

معمولا پزشک بعد از معاینه فیزیکی متوجه نوع حساسیت شده و داروهای مورد نظر را تجویز می کند؛ در برخی موارد انجام آزمایش خون، نمونه‌برداری از پوست و آزمایش‌های پوستی دیگر نیز به تشخیص اصولی‌تر کمک می‌کند.

چه زمانی برای حساسیت باید به پزشک مراجعه کنیم

تعدادی از افراد روزهای زیادی در سال را با انواع حساسیت‌ها دست و پنجه نرم می‌کنند. عموما التهابات پوستی آن‌ها با خارش همراه است. اگر شما هم جزو این دسته هستید باید بدانید خارش زیاد محل حساسیت منجر به عفونت پوست می‌شود. بنابراین اگر نمی‌توانید آن را تحمل کنید یا درمان‌های خانگی شما را تسکین نمی‌دهند، بهتر است به پزشک متخصص مراجعه کنید.

درمان پزشکی حساسیت

 درمان تخصصی حساسیت به تشخیص پزشک، نوع و شدت آن بستگی دارد؛ معمولا حساسیت‌های پوستی بعد از سه هفته برطرف می‌شود در غیر این صورت پزشک یکی از روش های درمانی زیر را به شما پیشنهاد خواهد داد:

• مصرف داروهایی برای کاهش آلرژی و خارش مانند آنتی‌هیستامین یا دیفن‌هیدرامین
• ·        انجام فتوتراپی
• تجویز کرم‌های موضعی دارای استروئید مانند هیدروکورتیزون برای رفع خارش و التهاب
• مصرف لوسیون‌ها و کرم‌های مرطوب‌کننده قوی
• استفاده از آنتی‌بیوتیک یا داروهای ضدقارچ

درمان خانگی حساسیت‌های پوستی

ممکن است پیش از آنکه حساسیت به مرحله حاد خودش برسد، بخواهید کمی هم سنتی عمل کرده و درمان‌های خانگی را امتحان کنید. به همین دلیل به شما توصیه می‌کنیم:

1. عامل حساسیت‌زا را بر اساس نوع حساسیت‌تان شناسایی کنید.
2. سعی کنید عامل حساسیت‌زا را از محیط پیرامون کاملا حذف کنید.
3. 3-    پوست خود را نخارانید.
4. اگر دچار خارش زیاد یا التهابات شدید هستید از دستمال خنک و مرطوب استفاده کنید.
5. حتی اگر دلیل واکنش‌های آلرژیک‌تان مواد غذایی نیست، باز هم خوراکی‌های حساسیت‌زا مانند ادویه‌ها، فلفل و لبنیات را از سبد غذایی‌تان حذف کنید.
6. از مکمل‌های غذایی مانند ویتامین D و پروبیوتیک‌ها استفاده کنید.
7. با انجام یوگا و مدیتیشن میزان اضطراب و استرس خود را کاهش دهید.
8. زمان استحمام خود را کاهش دهید و از شوینده‌های ملایم و بدون عطر استفاده کنید.
9. محل حساسیت را ماساژ دهید تا گردش خون در پوست این ناحیه بهبود پیدا کند.
10. از حوله و لباس نرم با الیاف طبیعی استفاده کنید.
11. همیشه کرم‌ها و لوسیون‌های مرطوب‌کننده بدون عطر کنار دست‌تان باشد.

استفاده از روغن‌ها و مواد طبیعی برای درمان حساسیت

برای درمان حساسیت‌های پوستی در خانه، قبل از هر چیزی، لازم دارید رطوبت از دست رفته را به پوست برگردانید. اگر پوست شما مرطوب و چرب باشد، خارش و پوسته‌پوسته شدن (که از عوارض رایج آلرژی‌های پوستی است) آنقدرها هم آزارتان نمی‌دهد. اما برای رطوبت‌رسانی، تنها مصرف مرطوب‌کننده کافی نیست. گاهی باید از مواد دیگری هم استفاده کنید، مثل:

روغن نارگیل

روغن نارگیل یک آبرسان طبیعی است و می‌تواند به افزایش خاصیت ارتجاعی پوست کمک کند.

وازلین

مصرف وازلین موجب نرمی و لطافت پوست می‌شود. وازلین، یک لایه چرب روی پوست ایجاد کرده و باعث می‌شود که رطوبت پوست خارج نشود.

ماسک بلغور جو دوسر

جو دوسر دارای خاصیت آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهابی است. شما می‌توانید آن را در آب خیس کنید و قبل از حمام آن را به تمام پوست بمالید؛ با این کار التهابات ایجاد شده کاهش یافته و خارش پوست تا حدودی تسکین می‌یابد.

غذاهای حاوی آنتی اکسیدان و امگا ۳

خشکی پوست یعنی، سرعت از بین رفتن سلول‌ها بیش از ترمیم آن‌هاست. بنابراین غذاهای حاوی آنتی‌اکسیدان و امگا سه که به بدن در ساخت سلول‌های جدید و سالم کمک می‌کنند؛ می‌تواند مفید باشد. اگر دنبال این غذاها می‌گردید:

• بلوبری
• گوجه‌فرنگی
• هویج
• لوبیا
• نخودفرنگی
• عدس
• ماهی قزل‌آلا

استفاده از دستکش

خانم‌ها و آقایانی که با مواد شوینده و شیمیایی زیاد سر و کار دارند، بیشتر دچار حساسیت‌های پوستی می‌شوند. علائم‌شان هم عموما خشکی، پوسته‌پوسته شدن و ترک خوردن پوست است. در این صورت ما به آن‌ها استفاده از دستکش (به ویژه دستکش لاتکس) را پیشنهاد می‌کنیم. *اگر به دستکش لاتکس حساسیت دارید می‌توانید از دستکش آشپزخانه یا نخی استفاده کنید.

مصرف ویتامین C

ویتامین C یک آنتی اکسیدان قوی است و می‌تواند در درمان انواع درماتیت‌ها و حساسیت‌های پوستی به شما کمک کند. مواد غذایی مانند کشمش سیاه، فلفل سبز، توت فرنگی، کلم بروکلی و آناناس منابع غنی از ویتامین C هستند و می‌توانید آن‌ها را در صورت عدم آلرژی، در سبد غذایی روزانه‌تان بگنجانید.

مصرف ویتامین D

برای درمان حساسیت و درماتیت‌ها، مصرف موادغذایی حاوی ویتامین D مانند ماهی قزل آلا، قارچ، شیر و تخم‌مرغ می‌تواند مفید باشد.

مصرف ویتامین E

پزشکان و متخصصان توصیه می‌کنند که اگر دچار درماتیت و انواع حساسیت‌های پوستی هستید، بدن خود را با روغن‌ها و کرم‌های حاوی ویتامین E ماساژ دهید تا التهاب و خارش آن درمان شود. البته اگر روغن‌های حاوی این ویتامین را هم در رژیم غذایی‌تان بگنجانید، ممکن است پاسخ مثبت بگیرید. روغن‌هایی مانند دانه آفتابگردان، گندم، بادام زمینی و ذرت از این دسته هستند.

آلوئه‌ورا

با اینکه تعدادی از افراد به آلوئه‌ورا و محصولات حاوی آن حساسیت دارند، اما برخی دیگر هم می‌توانند با استفاده از آن حساسیت پوستی‌شان را تسکین دهند. این گیاه دارای خاصیت ضدالتهابی است و معمولا برای تسکین حساسیت‌های پوستی که با التهاب همراه است، نقش مفیدی ایفا می‌کند. اگر مایلید از آن استفاده کنید، توصیه می‌کنیم آلوئه‌ورا را روی پوست خود بمالید و 15 دقیقه صبر کنید. سپس با استفاده از شوینده‌های ملایم پوست خود را شستشو دهید.

البته سینره هم محصولی دارد به نام «ژل آلو‌ئه‌ورا» [BGS1] که می‌توانید در این مواقع از آن استفاده کنید.

بابونه

استفاده از دمنوش بابونه یا کرم‌های مرطوب‌کننده حاوی بابونه هم، التیام‌بخش درماتیت‌ها و انواع حساسیت‌های پوستی است.

روغن گل مغربی

روغن گل مغربی خاصیت ضدخارش دارد و موجب افزایش رطوبت و کشش پوست می‌شود. از این روغن می‌توانید برای چرب کردن پوست استفاده کنید. مصرف انواع محصولات بهداشتی و قرص‌های حاوی روغن گل مغربی نیز می‌تواند برای سلامت پوست مفید باشد.

زردچوبه

زردچوبه هم نقش مهمی در کاهش التهاب دارد و به دلیل خواص ضدقارچی و ضدباکتریایی مصرف آن به صورت موضعی روی پوست و به صورت خوراکی می‌تواند تسکین دهنده باشد.

ماسک روغن زیتون و عسل

یک قاشق غذاخوری روغن زیتون و عسل را به همراه آب لیمو مخلوط کنید و روی قسمتی از پوست که علائم حساسیت در آن مشاهده می‌شود، بمالید. 20 دقیقه بعد تأثیر شگفت‌انگیز آن را خواهید دید. در پایان ماسک را با شوینده‌های ملایم پاک کرده و پوست را مرطوب کنید.

روغن زیتون

ماساژ روغن زیتون قبل از خواب روی تمام بدن و نواحی خشک هم برای کاهش علائم حساسیت در برخی از مقالات توصیه شده است.

استفاده از سایر روغن‌ها

روغن‌های طبیعی، کار مرطوب‌کنندگی، نرمی و لطافت پوست را به خوبی انجام می‌دهند. شما می‌توانید هنگام استحمام پوست را به روغن‌هایی مثل روغن نارگیل، آرگان، جوجوبا و زیتون آغشته کنید و چند دقیقه بعد ماساژ دهید. با این روش خشکی و التهاب پوست از بین خواهد رفت.

نوشیدن آب

در بیشتر مقالات علمی نوشیدن روزانه 8 لیوان آب برای سلامتی توصیه شده است. این 8 لیوان، در زمان بروز حساسیت می‌تواند به گردش صحیح خون در پوست کمک کند.

ماسک خیار

از قدیم الایام مادرها و مادربزرگ‌ها خیار و پوست آن را برای تسکین پوست پیشنهاد می‌کردند. خیار موجب خنک شدن پوست و کاهش التهاب می‌شود. برای تهیه این ماسک، خیار را رنده کرده و به مدت دو ساعت در یخچال بگذارید؛ سپس آن را به آرامی روی پوست مالیده و ۲۰ دقیقه صبر کنید. بعد از شستشوی ماسک، از کرم مرطوب کننده استفاده کنید.

ماسک آووکادو

یکی از روش‌های درمان درماتیت، استفاده از ماسک آووکادو است. برای تهیه این ماسک، مقداری آووکادو را به صورت پوره درآورده و با یک قاشق روغن زیتون و یک قاشق عسل مخلوط کنید. ماسک را روی پوست بمالید و بگذارید ۲۰ دقیقه بماند، سپس آن را بشویید.

کمپرس شیر

شیر هم در دسته موادی است که خاصیت ضدالتهابی دارد و اسید لاکتیک موجود در آن به صورت لایه بردار عمل می‌کند. برای تهیه کمپرس شیر، پنبه یا دستمال نرم را به شیر سرد آغشته کرده و به آرامی روی پوست بمالید.

مصرف میوه و سبزیجات

استفاده روزانه از میوه و سبزیجات نیز موجب آبرسانی و لطافت پوست می‌شود، به علاوه می‌توانید از پوست بعضی از میوه‌ها به عنوان ماسک استفاده کنید.

جوش شیرین

جوش شیرین خاصیت ضدقارچی دارد، می‌توانید قبل از حمام محلول جوش شیرین و آب را روی سطح پوست بمالید و سپس با آب ولرم بشویید.

چای کوهی

چای کوهی برای از بین بردن اضطراب و افسردگی و درماتیت آتوپیک بسیار مفید است. شما می‌توانید برای مقابله با استرس و درمان خارش پوست، از جوشانده چای کوهی استفاده کنید، اما در مصرف آن زیاده روی نکنید.

ماسک عسل و آب

در بین ماسک‌هایی که برای تسکین پوست دنبال‌شان می‌گردید، ماسک آب و عسل را هم می‌توانید انتخاب کنید. عسل یک آنتی بیوتیک قوی است و موجب از بین رفتن باکتری‌ها می‌شود. برای تهیه ماسک عسل و آب، مقداری عسل را در آب جوش حل کرده و پنبه آغشته به آن را روی نواحی آسیب دیده بمالید.

روغن درخت چای

روغن درخت چای حاوی آنتی‌اکسیدان بوده و خاصیت ضدالتهاب، ضدقارچ و آنتی باکتریال دارد. این روغن در بسیاری از محصولات بهداشتی ضد حساسیت نیز استفاده شده است. بنابراین یا می‌توانید آن را به صورت مستقیم مصرف کنید یا محصولاتی را خریداری کنید که این ماده در ترکیبات‌شان استفاده شده است.

پیشگیری از بروز انواع حساسیت و درماتیت‌های پوستی

با اینکه راه‌های مختلف درمان انواع آلرژی را پیشنهاد کردیم اما باز هم پیشگیری بهتر از درمان است. برای اینکه پوست بدن خود را در برابر هر گونه حساسیتی مصون نگه دارید راه‌هایی وجود دارد که برای‌تان می‌نویسیم:

1. از چمن و مناطقی که با این گیاه فرش شده است، بپرهیزید.
2. به مناطقی که دارای گیاهان پرتراکم و بلند هستند، پا نگذارید.
3. در معرض نور شدید خورشید قرار نگیرید. عوارض ناشی از نور شدید خورشید پوست را ملتهب کرده و موجب بروز علائم آلرژی می‌شود.
4. از کرم ضدآفتاب و انواع لوسیون‌ها برای محافظت از پوست صورت و بدن استفاده کنید.
5. سعی کنید در معرض گزش حشرات قرار نگیرید یا پس از آن حتما از محصولات تسکین دهنده ژل آلوئه‌ورا سینره استفاده کنید.
6. همیشه با آب ولرم حمام کنید، آب بسیار داغ باعث می‌شود پوست شما حساس شده و به هر محرک خارجی واکنش آلرژیک بیشتری نشان دهد.
7. از محصولات بدون عطر استفاده کنید و از تماس مستقیم مواد معطر روی پوست خودداری کنید.

سخن پایانی

پوست اولین خط دفاعی در مقابل ورود باکتری‌ها و ویروس‌ها به بدن است، در نتیجه حفظ سلامت آن اهمیت زیادی دارد. خارش یا التهاب بیش از حد پوست موجب خراشیده و عفونی شدن آن می‌شود. برای جلوگیری از بروز درماتیت و حساسیت پوستی، همیشه باید از آبرسان‌های قوی و کرم‌های مرطوب کننده استفاده کنید. اگر به صورت ژنتیک دچار اگزما هستید، از مصرف مواد آلرژی زا مثل بدلیجات، مواد شوینده و مواد شیمیایی اجتناب کنید. فراموش نکنید که استرس موجب تشدید بیماری پوستی می شود؛ بنابراین با انجام ورزش و مدیتیشن اضطراب خود را کاهش دهید.

برای داشتن پوستی سالم و لطیف، به صورت روزانه می‌توانید سطح پوست را با روغن‌های گیاهی ماساژ داده و از مواد غذایی سالم و طبیعی استفاده کنید. مصرف روزانه از مواد غذایی حاوی ویتامین‌های B، D، C و E، روغن ماهی، امگا 3 و پروبیوتیک موجب سلامت پوست می‌شود.

فراموش نکنید که بعد از استحمام حتما از لوسیون ها و کرم های مرطوب کننده استفاده کنید. ماساژ پوست صورت با روغن های نارگیل، زیتون، جوجوبا و آرگان نیز موجب نرمی و لطافت آن می شود.